Afscheid

Het was tijd om afscheid te nemen van ons bijzondere avontuur in Kumi. Inmiddels zijn we alweer enkele maanden terug in Nederland en proberen we hier ons leven weer op te bouwen na ruim vier jaar wonen en werken in Uganda. Ondanks dat het intensieve jaren waren met ook moeilijke momenten, was het een onvergetelijk mooie tijd. Wat missen we de overweldigende zonsondergangen, de rode zandpaden, het verse tropische fruit van de markt, de bijzondere ontmoetingen, de heerlijke traditionele gerechten, vuurvliegjes in de avond boven het veld, de honden die ons altijd trouw vergezelden en de warme Afrikaanse zon!
De farm is nu in handen van de Nederlandse boer om het bedrijf verder op te bouwen. En in de laatste maanden zijn we op zoek gegaan naar iemand om de administratie over te nemen. Gelukkig is dat gelukt en hebben we in korte tijd Joseph kunnen trainen in het bijhouden van de boekhouding en alles wat daarbij komt kijken. De bakery draait nu onder leiding van de jonge vrouw waarmee ik al enige jaren als manager samenwerkte. Spannend maar het is ook een mooie uitdaging om het als team nu echt zelf te gaan doen. Uiteindelijk is dat ook het doel, dat het hele bedrijf wordt gerund door de lokale bevolking om de regio verder te ontwikkelen. We zijn trots en dankbaar dat we daar een aantal jaren onderdeel van hebben mogen zijn!

Als afscheidskado voor de community hebben we een boda shade laten bouwen bij de ingang van het ziekenhuis. Patienten komen vaak van ver en gaan met een boda terug naar huis. Het is voor vele jonge mannen soms de enige bron van inkomsten en voor velen de enige betaalbare manier om met al je spullen of kinderen ergens te komen: achterop een brommer (boda) die overbeladen over de zandpaden rijdt. De boda drivers hebben nu een soort bushalte, een overkapping tegen de hitte van de zon en om te schuilen tijdens de hevige buien in het regenseizoen. Al snel kreeg de plek tijdens de bouw al een naam: Aibusis stage (de Ateso naam van onze dochter). 

Anne heeft als afscheidsfeestje haar beste vriendjes mogen meenemen om te zwemmen in Mbale, een stad op ruim een uur van Kumi vandaan. Dat was een hele belevenis want de kinderen waren nog nooit in een zwembad geweest en ze waren dolenthousiast. We hadden een geweldige dag met elkaar! 

Om onze tijd in Kumi af te sluiten zijn we in de laatste weken bij de mensen langs gegaan waar we een band mee hebben opgebouwd. Gelukkig konden we weer een auto lenen van een goede vriend en hadden we een aantal dagen om langs de verschillende dorpen te gaan: naar Kamaca waar we voor de Rietveld Foundation ook een porridge project op de basisschool hebben kunnen opstarten, langs Charles Okula die bij de geboorte van onze dochter haar Ateso naam heeft gegeven, langs Kanyumu waar zoveel van de kinderen wonen waar Hanneke regelmatig namens een Australische stichting home-visits deed bij arme gezinnen, langs het opvanghuis voor jonge kinderen in Soroti waar de Nederlandse Els al jaren ontzettend belangrijk werk doet, langs de overgrootouders van Anne's beste vriendje waar ze regelmatig was, naar Koloin waar een gezin woont die we de afgelopen jaren steeds beter leerden kennen in hun doorzettingsvermogen en optimisme om uit de armoede te blijven, langs Joy Kim waar Anne een aantal jaar op school heeft gezeten en zo veel meer. 

En ook dichter bij huis, langs Adesso school die speciaal voor ons een goodbye ceremonie had georganiseerd met het weinige dat ze hebben, langs Ann Margret waar we met hulp van een sponsor een kippenschuur bouwen zodat ze in haar eigen inkomsten kan voorzien, onze vaste boda driver die het laatste half jaar zonder auto vrijwel altijd onze Anne van school haalde en nog zoveel lieve mensen die we zo gaan missen. En natuurlijk zijn we langs de mannen van de farm gegaan om ook hen gedag te zeggen en nog een laatste afscheidskado te geven. Het bakery team had zelfs een speciale afscheidsavond georganiseerd en geld bij elkaar gelegd om met elkaar te kunnen eten en dansen in de bakery. Ook hadden ze een spel bedacht voor tijdens het afscheid omdat wij dat ook altijd deden met de staff uitjes en de vriendjes van Anne erbij gevraagd zodat het voor haar ook een super leuke avond was. 
En de lieve vrouwen van de guesthouse, ons tweede huis in Kumi waar we zoveel tijd hebben doorgebracht. Speciaal voor ons hadden ze aan het eind van onze laatste middag thee met allerlei heerlijke Ugandese hapjes klaar gemaakt! Tenslotte degenen die op het eind langs kwamen bij ons huis om nog een laatste keer dag te zeggen, het was bijna niet te bevatten allemaal. 

We hebben die laatste weken zoveel bijzondere momenten gehad met de mensen om ons heen, echt heel waardevol ondanks de afscheidstranen. Meer dan ooit beseften we dat al deze mooie herinneringen bij ons mogen blijven de rest van ons leven. We zijn dankbaar dat we met ons werk en de projecten hebben mogen proberen om een verschil te maken. En om af te sluiten met de terugkerende woorden ter afscheid: Awanyunos Bobo, we shall meet again!

Ann Margret voert haar kippen en kalkoenen voor de schuur in aanbouw

Anne en Daniella: klaar voor het bakery afscheidsfeest

Stella maakt chapati met ei klaar in haar keuken (Kamaca)

Goodbye op Adesso School

Samosa, mandazi en vis (guesthouse)

De boda stage in aanbouw

Afscheid met het bakery team (spel)

Bakery Team to Nyero Rocks

Ronnieh, Kevin, Anne, Suzan, Herbert, Gabi, Grace, Angella en Frida

Half maart zijn we met de medewerkers van de Bakery naar de historische Nyero Rock Paintings gegaan. Een bijzondere plek van hun voorouders duizenden jaren geleden. Vrijwel niemand van het team was hier ooit geweest, dus het was erg leuk om met hen naar toe te gaan. Anne en haar beste vriendje Gabi waren ook mee.

Helaas beginnen de rotstekeningen al te vervagen, waardoor een stuk geschiedenis aan het verdwijnen is. Wij zijn er zelf sinds 2011 al meerdere keren geweest en sommige dieren die op de rotsen getekend waren, zijn al niet meer zichtbaar. Hopelijk lukt het Uganda om haar culturele erfgoed beter te beschermen…

Om met elkaar weg te kunnen, hadden we het 12-persoons busje van de aannemer weer te leen gevraagd en na een half uur rijden kwamen we in Nyero aan. Een gids gaat met je mee om de rotstekeningen te laten zien en na de eerste klim kwamen we bij de afbeeldingen van o.a. een krokodil en cirkels die waarschijnlijk de zonnegod voorstellen. Daarna door een nauwe doorgang naar een grote wand vol tekeningen waar we aandachtig naar de uitleg van de gids luisterden.  Vervolgens was het een stuk lopen en klauteren naar de laatste plek met een afbeelding die op alle Ugandese duizend shilling biljetten (25 eurocent) is gezet. Onder een grote rotsblok hadden we een prachtig uitzicht. En nog mooier was het op de top van een enorme rots daarna. Het was best een uitdaging om bovenop te komen! Sommige dames bleven halverwege steken en werden door Ouke één voor één naar boven begeleid het laatste steile stuk op, waar Anne hen als een echte gids naar de rest van de groep bracht. Iedereen helemaal trots om op de top te staan! De weg terug was ook een kleine overwinning maar ging een stuk sneller dan omhoog!

Angella en Teddy

Na dit actieve deel van de dag zijn we naar Soroti gegaan. Hier wonen vrienden waar we tijdens het energieproject mee samen gewerkt hebben. Ze zijn bezig om The Tamarind Garden op te zetten, een grote tuin waar jongeren en ouderen kunnen sporten (basketbal, aerobics) en wat eten of drinken. Hier hebben we een heerlijke lunch van rijst, vis en groenten gegeten. Ook hadden we een quiz gemaakt en bij ieder goed antwoord was er als verassing een briefje van duizend shilling te verdienen. Na een korte stop in Soroti waar de ladies op zoek gingen naar goede pannen en grote blokken zeep voor thuis, zijn we terug naar huis gereden. In het donker kwamen we moe maar vooral ook vrolijk en vol mooie herinneringen in Kumi aan. Weer volop energie na een bijzondere dag met elkaar!

 

 

In het midden (naast de gids) de rotstekening krokodil

Uitleg over de rotstekening met de cirkels (zonnegod)

Genieten van het uitzicht onder de rots

De grote klim

Het laatste steile stuk omhoog!

Een geweldige ervaring rijker!

Samen met Okula en haar zus voor The Tamarind Garden


 

 

 

Bouw en renovatie project afgerond!

 

Half februari was de feestelijke hand-over van de aanbouw en de gerenoveerde operatie afdeling. Ruim zes maanden heeft een team van bouwers, schilders en timmermannen onder leiding van aannemer Joseph Odeke van Prio Ltd. hard gewerkt om de bestaande operatiekamers te renoveren en de aanbouw eraan te maken. Hierdoor is het operatiegebouw twee maal zo groot geworden en zodanig gerenoveerd dat het beter voldoet aan kwaliteitseisen voor infectie controle.

Zoals beschreven in de weblog van augustus 2018 heeft Ouke vrijwel vanaf het begin van het project meegeholpen met de plannen, de voorbereidingen en de begeleiding van de (ver)bouw. Ontzettend gaaf dus om nu ook de officiële hand-over te kunnen organiseren samen met het ziekenhuis.
 

Verpleegsters helpen mee met de versiering maken

De ceremonie bestond uit het doorknippen van een lint ter opening van het gebouw, een rondleiding voor alle medewerkers, genodigden en bezoekers, vervolgens toespraken, wat een zeer favoriet onderdeel is in Uganda: men kan echt eindeloos lang speechen op een feest… en daarna het aansnijden van de taart met muziek en dansen als afsluiting.

Er was een muziekgroep uit Oseera, een dorp bij Lake Besina, uitgenodigd. Erg leuk is dat deze groep mannen met lokale instrumenten ook op de feestelijke start en afsluiting van onze vorige projecten aanwezig waren. Wordt bijna een traditie! De taart, bestaande uit drie lagen, kwam uiteraard uit onze eigen bakery! Op de ochtend zelf nog even het versieren van de tafel, het lint voor de deur geregeld samen met een aantal verpleegsters, snel de laatste dingen opgeruimd en de hand-over kon beginnen!
 

Interview medisch directeur door NTV

De toespraken werden gedaan door de medisch directeur Olupot, de aannemer, ziekenhuis management, de dominee, lokale politieke vertegenwoordigers en uiteraard mocht Ouke als projectmanager ook een praatje houden. Het was een behoorlijk evenement waar zelfs de nationale televisie op af was gekomen! Ook is er een stuk in de lokale krant geschreven. De opening van een vernieuwde operatie afdeling is voor de mensen hier een enorme vooruitgang van medische zorg. Het kan een groot verschil maken in vele levens! Dankzij de inzet van de initiatiefnemers en de vele sponsors was het mogelijk om dit project voor Kumi Hospital te doen. Ontzettend bedankt!

 

Mijn bijdrage aan de dag: foto's maken...

...en samen alles klaarzetten voor de opening!

Doorknippen van het lint

Veel enthousiasme om binnen te kijken!

Rondleiding door de operatiekamers

 

Na de opening moet alles schoongemaakt en weer ingericht worden.

Toespraak van Ouke

De aannemer stelt trots een deel van zijn team voor.

Officieel aansnijden van de taart!

Er was genoeg voor iedereen!

De Oseera muziekgroep



Trouwen in Uganda

Inmiddels hebben we een aantal traditional marriages en church weddings mogen meemaken van vrienden hier in Kumi. Lange dagen, maar met veel dansen, enthousiasme en muziek.
Er is een groot verschil tussen beide soorten ceremonies. De traditional marriage is de overgang van de vrouw naar de familie van de man waarbij beide families elkaar ontmoeten en de bruidsschat wordt bepaald. In vroegere tijden was dit soms echt de eerste keer dat het koppel elkaar zag, maar de bruidsschat is nog steeds een belangrijk onderdeel van deze dag. De stamoudsten van de familie van de man en die van de vrouw zitten ieder in een kring waartussen een jonge man heen en weer loopt met het voorstel. Pas als beide families het eens zijn, kan het feest beginnen. Een mooi onderdeel hiervan is dat de vrouw afscheid neemt van haar moeder, oudere zussen, oma en tantes en hen bedankt dat ze haar al die jaren “gedragen” hebben: de opvoeding en verzorging van kinderen in Uganda is niet alleen een taak van de moeder, maar van alle vrouwen in de familie.

Meedoen met de bedankceremonie van de vrouwen die niet gekozen zijn.

Een andere bijzondere ceremonie is dat er een aantal groepjes jonge meiden een dans opvoeren, waaruit de aanstaande man moet raden wie zijn toekomstige vrouw zal zijn. Tegenwoordig een vrolijk ritueel maar mogelijk vroeger een meer serieuze aangelegenheid. De dames die het niet zijn en dus nog moeten wachten tot hun feestdag, krijgen al dansend van de familieleden of vrienden van de vrouw een klein cadeau. Uiteindelijk kiest de man de juiste vrouw, waarna ze met haar nieuwe familie mee naar huis gaat.

Zelfs nu nog komt de man eigenlijk niet bij zijn schoonfamilie thuis, de vrouw in tegenstelling tot vroeger, ziet haar eigen familie nog wel. Het is hier dan ook hoogst ongebruikelijk dat er iemand van de schoonfamilie thuis op bezoek is. Overigens kan het jaren duren voordat de man de bruidsschat volledig heeft betaald aan zijn schoonfamilie. Meestal gaat het om een aantal koeien, geiten en een geldbedrag.

Als er ergens feest is, komen mensen uit de hele omgeving kijken!

 

De church wedding lijkt veel meer op een bruiloft zoals we die in Nederland kennen. Deze kan alleen na een traditional marriage en is voor de meesten onbereikbaar vanwege de hoge kosten of is pas op latere leeftijd haalbaar. Want als een Ugandees feest viert, dan moet het ook het liefst volledig en groots!

Op deze dag heeft de bruid naast de witte trouwjurk met sluier, minstens één changing dress: een prachtige tweede jurk om zich halverwege de dag in om te kleden. De ceremonie vindt plaats in de kerk, met ringen en een trouwbelofte om te ondertekenen. Vervolgens is er een feest waarvoor beide enorme families en vele vrienden worden uitgenodigd, maar waar ook vrijwel de hele omgeving op af komt. Ongelooflijk wat een enorme hoeveelheid eten er klaar gemaakt moet worden. Want: geen feest zonder eten in Uganda! De dagen voor de bruiloft lijkt het wel of alle mensen uit het dorp bezig zijn met de voorbereidingen: hout verzamelen voor het koken, tenten opzetten voor schaduw, de kerk schoonmaken etc.

Tijdens het feest mogen de gasten om de beurt per groep, bijvoorbeeld de familie of collega’s, dansend in een rij naar voren om hun cadeau te overhandigen: een geit of kleine koe, servies of een zak rijst bijvoorbeeld.

Het (sport)terrein achter de kerk was de feest locatie!

Ook is er een grote taart die aangesneden wordt door het bruidspaar. Daarnaast zijn er een aantal kleinere taarten die worden uitgedeeld om mee naar huis te nemen, zoals voor de beide ouders, de dominee, de getuigen etc.

Begin dit jaar was de bruiloft van vrienden van ons: Ekellot Paul en Arionget Angella. Zij werkt in onze bakery dus het was voor het team super leuk dat we de taarten mochten bakken. In totaal hebben we de week ervoor zestien taarten gebakken en versierd!

Om een church wedding bereikbaar te maken, wordt er soms een mass wedding georganiseerd door de kerk. Op zo’n dag zijn er soms vijftig stellen die tegelijkertijd trouwen. Vaak hebben ze dan een kleine gezamenlijke receptie na afloop of er wordt in de eigen familie iets georganiseerd. De dames hebben dan meestal een traditionele Afrikaanse jurk aan, wat ook prachtig is!



Daniella, Gabi, Awies, Gena, Olupot, Anne en Elijah!

Overigens is het aansnijden van de taart ook op andere feesten een belangrijk onderdeel van de dag. Zo ook op de verjaardag van onze Anne, die afgelopen maand 5 jaar geworden is! Samen met haar vriendjes hebben we happy birthday gezongen en na het uitblazen van de kaarsjes, mochten ze allemaal helpen met het aansnijden van de taart. En daarna lekker smikkelen!

Voor ons thuis geen feest zonder taart!

 

Enorme hoeveelheden uien en matoke (soort banaan) schillen voor de bruiloft.
 

Family in matching outfits, Gabi en Elijah als kleine heertjes!